اختلالات خواب: تشخیص و درمان

خواب یک پدیده طبیعی است که به عنوان یکی از نیازهای فیزیولوژیکی اساسی انسان در نظر گرفته می‌شود. خواب یک فرآیند زیست شناختی پویا و بسیار سازمان‌یافته است که یکسوم زندگی انسان را در بر می‌گیرد. خواب یک حالت منظم، تکرارشونده و به راحتی برگشت‌پذیر ارگانیسم است که با حرکت نسبی و آستانه واکنش بالا به محرک‌های بیرونی در مقایسه با حالت بیداری افراد مشخص می‌شود. کنترل خواب به عنوان مهمترین چرخه فیزیولوژیکی بدن و یک جزء حیاتی، ضروری و مهم از کار بالینی روانپزشکان و روانشناسان در نظر گرفته می‌شود، زیرا اشکال در روند خواب می‌تواند یکی از علائم اولیه اختلال خواب باشد که بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی می‌گذارد. شکایات مرتبط با خواب دومین علت اصلی مراجعه افراد به مراکز مراقبت‌های بهداشتی و یک مشکل عمده در جوامع امروزی است. با این وجود، بررسی هایی که این اختلال را در بین جمعیت‌های مختلف بررسی کرده‌اند، میزان همه گیرشناسی اختلالات خواب در نوجوانان را متفاوت گزارش کرده‌اند. دامنه این نوع اختلالات در پژوهش های مختلف انجام شده در میان جمعیت عمومی از 5 تا 50 درصد بوده است و در مراکز مراقبت‌های اولیه بهداشتی در محدوده مشابهی از 10 تا 50 درصد گزارش شده است. نوجوانی به عنوان یک عامل پرخطر برای اختلالات خواب شناخته می‌شود؛ زیرا خواب نقش کلیدی در رشد نوجوانان دارد. خواب نه تنها در رشد جسمی، بلکه در رفتار، احساسات، شناخت، توجه و عملکرد تحصیلی نوجوانان نیز مؤثر است.

اختلالات خواب در جمعیت عمومی بزرگسال نیز شایع است و با برخی پیامدها مانند تصادف های خودروی، کاهش کیفیت زندگی و افزایش مرگ و میر همراه است. بیماران دچار اختلالات خواب را می‌توان به سه گروه طبقه‌بندی کرد: افرادی که در به خواب رفتن مشکل دارند، افرادی که در طول خواب دچار اختلالات رفتاری و حرکتی هستند و افرادی که خواب‌آلودگی بیش از اندازه روزانه دارند. بی‌خوابی، شایع‌ترین اختلالهای خواب، با دشواری در آغاز خواب، حفظ خواب یا هر دو تعریف می‌شود که به پیامدهایی در طول روز می‌ انجامد. بی‌خوابی بر پایه ی شرح حال تشخیص داده می‌شود و با درمان شناختی رفتاری، با، یا بدون دارو، درمان می‌شود. سندرم پاهای بی‌قرار با تمایل به حرکت دادن پاها که در حالت استراحت بدتر می‌شود. این سندرم بسته به شدت با گاباپنتین یا آگونیست‌های دوپامین درمان می‌شود. نارکولپسی با خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز، کاتاپلکسی،با فلج خواب مشخص می‌شود. تشخیص با گرفتن شرح حال و گرفتن پلی‌سومنوگرافی و آزمایش تأخیر خواب چندگانه در روز بعد تأیید می شود. نارکولپسی با اصلاحات رفتاری و داروهایی مانند محرک‌ها، مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین، درمان می‌شود. آپنه انسدادی خواب ممکن است در بیمارانی که خروپف بیش از حد و آپنه‌های مشهود دارند تشخیص داده شود و می‌توان آن را با استفاده از پلی‌سومنوگرافی شبانه تشخیص داد.

درمان شامل درمان با فشار مثبت راه هوایی هنگام خواب همراه با کاهش وزن است. اختلالات خواب در ایالات متحده نیز رایج است، به طوری که یک موسسه پزشکی برآورد کرده است که 50 تا 70 میلیون بزرگسال در این کشور مشکلات مزمن خواب را گزارش می‌کنند.1

توصیه‌های فعلی برای مدت خواب بزرگسالان از هفت تا نه ساعت متغیر است. با این حال، تقریباً 40٪ از آمریکایی‌ها شش ساعت یا کمتر در شب می‌خوابند. اختلالات خواب با فشار خون بالا، کاهش کیفیت زندگی و افزایش مرگ و میر به هر دلیلی مرتبط بوده است. اختلالات خواب با افزایش استفاده از مراقبت‌های بهداشتی مرتبط بوده و بیش از 94 میلیارد دلار در سال در آمریکا هزینه دارد. شایع‌ترین بیماری‌های خواب که پزشکان خانواده با آنها روبرو هستند، بی‌خوابی، اختلال تأخیر در فاز خواب-بیداری و سندرم پاهای بی‌قرار هستند. سایر مشکلات در طول خواب شامل پاراسومنیاها، است. پاراسومنیاها اختلالی مخرب مرتبط با خواب است؛ که شامل راه رفتن در خواب، کابوس و فلج خواب می‌شود. اختلالات خواب که باعث خواب‌آلودگی بیش از اندازه در طول روز می‌شوند شامل آپنه انسدادی خواب (OSA) و نارکولپسی هستند.

در یک بررسی بر روی گروهی از نوجوانان ایران، اختلال در شروع خواب (16.7%)، اختلال در تداوم خواب (11.5%)، خستگی روزانه (31.6%)، خواب‌آلودگی روزانه (24.7%)، اختلال خواب ناشی از فعالیت شدید روزانه (27.8%)، وقفه تنفسی (10.2%)، خروپف (9.4%)، سندرم پای بی‌قرار (16.9%)، حرکات دوره‌ای اندام (11.7%)، اختلال راه رفتن در خواب (11%)، کابوس دیدن (8.5%)، بی‌خوابی ثانویه (18.2%)، احساس اضطراب و نگرانی (26.4%) و اختلال در کار روزانه (26%) اگزارش گردیده است. با توجه به کیفیت پایین خواب و شیوع اختلالات خواب در آنها، توجه به علل این موضوع برای کاهش پیامدهای منفی ضروری است. اختلالات خواب در نوجوانان رایج است و متخصصان مراقبت‌های بهداشتی با نوجوانان زیادی روبرو هستند که از برخی انواع اختلالات خواب رنج می‌برند. نوجوانان تغییرات بیولوژیکی زیادی دارند، مانند تغییر در تنظیمات خواب، بیداری و الگوهای خواب (کاهش خواب دلتا، کاهش خواب با حرکت سریع چشم (REM)). مطالعات روش‌شناختی دقیق، نیاز نوجوانان به خواب را به دلیل طوفان‌های نیروی بیولوژیکی، روانی و فرهنگی مورد تأکید قرار داده‌اند. در دوران نوجوانی، تغییرات زیادی در رشد مغز نوجوانان رخ می‌دهد. خواب نوجوانان نقش زیادی در رشد سالم مغز دارد. نوجوانان در مقایسه با دوران قبل از بلوغ به خواب بیشتری نیاز دارند، اما آشفتگی زیادی در چرخه خواب و بیداری آنها وجود دارد.

دلیل اختلالات خواب در نوجوانان مشخص نیست. گاهی اوقات، یک دلیل دخیل است و گاهی ترکیبی از چندین عامل مسئول آن هستند. نقش عوامل جمعیت‌شناختی، اجتماعی و روانی در اختلالات خواب در کودکان و نوجوانان اثبات شده است. عوامل استرس‌زا در محیط کلاس درس، مانند امتحانات یا درگیری با والدین، به عنوان عوامل مؤثر در بروز اختلالات خواب در نوجوانان شناخته می‌شوند سلامت خواب در نوجوانان برای دستیابی به رشد همه جانبه بسیار مهم است. خواب نه تنها در رشد جسمی، بلکه در رفتار، احساسات، عملکرد شناختی، عملکرد مدرسه و توجه نوجوانان نیز مؤثر است. اختلالات خواب در نوجوانان باعث ناتوانی در بیدار شدن در طول زمان مدرسه، بدخلقی در طول روز، تحریک‌پذیری، عدم تمرکز، تخریب تفکر انتزاعی، خلاقیت، یادگیری و موارد دیگر می‌شود.، مشکلات رفتاری قابل توجه و اختلالات در مهارت‌های حرکتی و زمان واکنش می‌شود. سوء مصرف مواد مخدر و غیبت از محل کار یا مدرسه در بین این نوجوانان بسیار رایج است. اختلالات خواب در نوجوانان گاهی اوقات آنقدر جدی است که باعث بیماری‌های قلبی عروقی و اثرات متابولیکی ناخوشایند می‌شود.

هنگامی که یک نوجوان وارد مدرسه می‌شود، تغییراتی در الگوی خواب او رخ می‌دهد که باعث تغییراتی در چرخه خواب و بیداری او می‌شود. اجرای موفقیت‌آمیز این تغییرات به کیفیت خواب، خوابیدن و بیدار شدن و رفتارهای دوران نوجوانی بستگی دارد. در نوجوانانی که خود را با شرایط مدرسه وفق نمی‌دهند، ترکیبی از فعالیت‌های آخر شب و انجام تکالیف مدرسه به اختلال در چرخه‌های خواب و بیداری شبانه آنها می‌شود. در سال‌های اخیر توجه زیادی به موضوع خواب، طول مدت و کیفیت آن در نوجوانان و جوانان شده است. شیوع اختلالات خواب در کودکان و نوجوانان در ایران بین 25 تا 30 درصد برآورد شده است. برخی مطالعات نشان داده‌اند که شیوع اختلالات خواب در دختران نوجوان بیشتر از پسران است، اما این یافته قابل اعتماد نیست و سایر کارشناسان این نتیجه را وابسته به برداشت‌های نژادی و نادرست دانسته‌اند.

در یک بررسی، نشان داده شده است که وجود اختلال در چرخه خواب و بیداری نوجوانان باعث بیماری‌های مزمن و شدید می‌شود. بنابراین، شناسایی، ارزیابی و درمان آن بسیار مهم است. افزون بر این، با وجود اثرات ناخوشایند اختلالات خواب بر نوجوانان، معمولاً نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورها مانند انگلستان و فرانسه نیز نادیده گرفته می‌شود. گاهی اوقات، والدین رفتارهای عجیب و غریب و اختلالات خواب نوجوانان خود را جدی نمی‌گیرند و آنها را دوره‌ای و بی‌اهمیت می‌دانند. با این حال، عدم توجه به درمان مناسب برای نوجوانی که دچار اختلالات خواب است، آن را در دوران جوانی او پایدار می‌کند.

آموزش بهداشت خواب برای والدین نوجوانان فعلی و والدین آینده ضروری است.